هورمون ها و دستگاه درون ریز + نکات کنکوری

هورمون ها مواد شیمیایی هستند که توسط غدد درون ریز تولید می شوند و به جریان خون آزاد می شوند. آنها به اندام ها و بافت های دور از خود پیام می فرستند و در تنظیم بسیاری از فرآیندهای بدن، از جمله رشد، متابولیسم، تولید مثل و رفتار نقش دارند.

هورمون ها می توانند اثرات مختلفی بر بدن داشته باشند، از جمله:

• رشد و نمو
• متابولیسم
• تولید مثل
• رفتار
• پاسخ به استرس

هورمون ها می توانند به سه دسته اصلی تقسیم شوند:

• پروتئین ها: این هورمون ها از پروتئین ساخته شده اند و معمولاً توسط غدد درون ریز بزرگ، مانند هیپوفیز و تیروئید، تولید می شوند.

• استروئیدها: این هورمون ها از کلسترول ساخته شده اند و معمولاً توسط غدد درون ریز کوچک، مانند غدد فوق کلیوی و بیضه ها، تولید می شوند.
• پیپتید ها: هورمون های پپتیدی از زنجیره های کوتاه اسید آمینه تشکیل شده اند. آنها کوچکتر از هورمون های پروتئینی هستند، اما هنوز هم محلول در آب نیستند.

هورمون ها به روش های مختلفی عمل می کنند. برخی از آنها مستقیماً به گیرنده های موجود در سلول های هدف متصل می شوند و باعث تغییر در فعالیت آن سلول ها می شوند. برخی دیگر به گیرنده های موجود در هسته سلول متصل می شوند و باعث تغییر در بیان ژن می شوند.

دستگاه درون ریز

دستگاه درون ریز مجموعه ای از غدد است که هورمون تولید می کنند. این غدد عبارتند از:

• هیپوفیز: این غده کوچک در پایه مغز قرار دارد و هورمون های بسیاری را تولید می کند که بر عملکرد سایر غدد درون ریز تأثیر می گذارد.

• تیروئید: این غده در گردن قرار دارد و هورمون های تیروئید را تولید می کند که در تنظیم متابولیسم نقش دارند.

• پاراتیروئید: این غدد کوچک در پشت تیروئید قرار دارند و هورمون پاراتیروئید را تولید می کنند که در تنظیم سطح کلسیم خون نقش دارند.

• آدرنال: این غدد در بالای کلیه ها قرار دارند و هورمون های آدرنالین و کورتیزول را تولید می کنند که در پاسخ به استرس نقش دارند.

• لوزالمعده: این غده در پشت معده قرار دارد و هورمون های انسولین و گلوکاگون را تولید می کند که در تنظیم سطح قند خون نقش دارند.

• غدد جنسی: این غدد در مردان (بیضه ها) و زنان (تخمدان ها) قرار دارند و هورمون های جنسی مردانه (تستوسترون) و زنانه (استروژن و پروژسترون) را تولید می کنند.

اختلالات دستگاه درون ریز

اختلالات دستگاه درون ریز می توانند باعث تولید بیش از حد، کمبود یا عدم تعادل هورمون ها شوند. این اختلالات می توانند باعث طیف گسترده ای از علائم، از جمله خستگی، کاهش وزن یا افزایش وزن، مشکلات خواب، تغییرات خلق و خو و مشکلات جنسی شوند.

برخی از اختلالات شایع دستگاه درون ریز عبارتند از:

• دیابت: این بیماری به دلیل کمبود انسولین ایجاد می شود.

• کم کاری تیروئید: این بیماری به دلیل کمبود هورمون های تیروئید ایجاد می شود.

• پرکاری تیروئید: این بیماری به دلیل تولید بیش از حد هورمون های تیروئید ایجاد می شود.

• آدنوم هیپوفیز: این تومور خوش خیم می تواند باعث تولید بیش از حد هورمون های هیپوفیز شود.

• کم کاری غده پاراتیروئید: این بیماری به دلیل کمبود هورمون پاراتیروئید ایجاد می شود.

• سندرم کوشینگ: این بیماری به دلیل تولید بیش از حد هورمون کورتیزول ایجاد می شود.

• سندرم تخمدان پلی کیستیک: این بیماری به دلیل عدم تعادل هورمون های جنسی زنانه ایجاد می شود.

نقش هورمون ها در رشد و نمو

هورمون ها نقش مهمی در رشد و نمو دارند. آنها مسئول کنترل رشد و نمو اندام ها، بافت ها و سلول ها هستند.

برخی از هورمون های مهم که در رشد و نمو نقش دارند عبارتند از:

• هورمون رشد: این هورمون توسط غده هیپوفیز تولید می شود و مسئول رشد و نمو استخوان ها، ماهیچه ها و بافت ها است.
• تیروکسین: این هورمون توسط غده تیروئید تولید می شود و مسئول رشد و نمو مغز و سیستم عصبی است.
• هورمون های جنسی: این هورمون ها توسط غدد جنسی تولید می شوند و مسئول رشد و نمو اندام های جنسی و تولید مثل هستند.

نقش هورمون ها در متابولیسم

هورمون ها نقش مهمی در متابولیسم دارند. آنها مسئول کنترل نحوه استفاده بدن از انرژی و مواد مغذی هستند.

برخی از هورمون های مهم که در متابولیسم نقش دارند عبارتند از:

• انسولین: این هورمون توسط پانکراس تولید می شود و مسئول جذب گلوکز از خون به سلول ها است.
• گلوکاگون: این هورمون توسط پانکراس تولید می شود و مسئول افزایش سطح گلوکز خون است.
• هورمون تیروئید: این هورمون توسط غده تیروئید تولید می شود و مسئول تنظیم متابولیسم است.

تشخیص و درمان اختلالات دستگاه درون ریز

تشخیص اختلالات دستگاه درون ریز معمولاً با آزمایش خون انجام می شود. در برخی موارد، ممکن است نیاز به آزمایشات تصویربرداری، مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن باشد.

درمان اختلالات دستگاه درون ریز به نوع اختلال و شدت آن بستگی دارد. برخی از اختلالات، مانند کم کاری تیروئید، با دارو درمان می شوند. برخی دیگر، مانند دیابت، ممکن است نیاز به درمان با دارو و تغییر در سبک زندگی داشته باشند.

نکات کنکوری هورمون ها و دستگاه درون ریز

• غدد درون ریز
  • غدد درون ریز هورمون تولید می کنند و آنها را به جریان خون وارد می کنند.
  • غدد درون ریز اصلی عبارتند از:
    • هیپوفیز
    • تیروئید
    • فوق کلیوی
    • جنسی
  • غدد درون ریز دیگر عبارتند از:
    • پاراتیروئید
    • تیموس
    • پانکراس

• هورمون ها
  • هورمون ها مواد شیمیایی هستند که توسط غدد درون ریز بدن تولید می شوند و به جریان خون وارد می شوند.
  • هورمون ها می توانند به سه دسته تقسیم شوند:
    • پروتئین ها
    • استروئیدها
    • پپتید ها
  • هورمون ها نقش مهمی در عملکرد بدن دارند. آنها مسئول تنظیم رشد، متابولیسم، تولید مثل، پاسخ به استرس و بسیاری از فرآیندهای دیگر هستند.

نکات کنکوری مهم

• غده هیپوفیز
  • غده هیپوفیز در زیر مغز قرار دارد و هورمون های مختلفی تولید می کند که بر عملکرد سایر غدد درون ریز تأثیر می گذارد.
  • هورمون های هیپوفیز عبارتند از:
    • هورمون رشد (GH)
    • هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH)
    • هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)
    • هورمون لوتئینیزه کننده (LH)
    • هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)
    • هورمون محرک تیروئید (TSH)
    • هورمون ضد ادرار (ADH)
    • اکسی توسین

• غده تیروئید
  • غده تیروئید در گردن قرار دارد و هورمون های تیروئید تولید می کند که متابولیسم بدن را تنظیم می کنند.
  • هورمون های تیروئید عبارتند از:
    • تیروکسین (T4)
    • تری یدوتیرونین (T3)

• غدد فوق کلیوی
  • غدد فوق کلیوی در بالای کلیه ها قرار دارند و هورمون های مختلفی تولید می کنند که بر پاسخ به استرس، متابولیسم و سایر فرآیندها تأثیر می گذارند.
  • هورمون های فوق کلیوی عبارتند از:
    • کورتیزول
    • آلدوسترون
    • آندروژن ها
    • استروژن ها

• غدد جنسی
  • غدد جنسی، یعنی تخمدان ها در زنان و بیضه ها در مردان، هورمون های جنسی تولید می کنند که رشد و نمو جنسی را تنظیم می کنند.
  • هورمون های جنسی عبارتند از:
    • استروژن ها
    • پروژسترون
    • تستوسترون

اختلالات دستگاه درون ریز

• دیابت
  • دیابت ناشی از تولید ناکافی انسولین است.
  • انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می کند.
  • انواع دیابت عبارتند از:
    • دیابت نوع 1
    • دیابت نوع 2

• کم کاری تیروئید
  • کم کاری تیروئید ناشی از تولید ناکافی هورمون های تیروئید است.
  • هورمون های تیروئید متابولیسم بدن را تنظیم می کنند.
  • علائم کم کاری تیروئید عبارتند از:
    • خستگی
    • افزایش وزن
    • کند شدن ضربان قلب
    • خشکی پوست
    • ریزش مو

• پرکاری تیروئید
  • پرکاری تیروئید ناشی از تولید بیش از حد هورمون های تیروئید است.
  • هورمون های تیروئید متابولیسم بدن را تنظیم می کنند.
  • علائم پرکاری تیروئید عبارتند از:
    • کاهش وزن
    • افزایش ضربان قلب
    • تعریق زیاد
    • لرزش دست ها
    • بی خوابی

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
  • PCOS یک اختلال هورمونی است که در زنان شایع است.
  • این اختلال می تواند باعث ناباروری، آکنه و چاقی شود.

نکات کنکوری هورمون ها و دستگاه درون ریز

• هورمون ها مواد شیمیایی هستند که توسط غدد درون ریز بدن تولید می شوند و به جریان خون وارد می شوند.
• هورمون ها می توانند به سه دسته تقسیم شوند: پروتئین ها، استروئیدها و پپتید ها.
• غدد درون ریز اصلی عبارتند از: هیپوفیز، تیروئید، فوق کلیوی، جنسی، پاراتیروئید، تیموس و پانکراس.
• اختلالات دستگاه درون ریز می توانند ناشی از تولید بیش از حد، تولید کمتر یا تولید غیرطبیعی هورمون ها باشند.

نکات مهم و کلیدی

• هورمون ها نقش مهمی در عملکرد بدن دارند. آنها مسئول تنظیم رشد، متابولیسم، تولید مثل، پاسخ به استرس و بسیاری از فرآیندهای دیگر هستند.
• غدد درون ریز به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد سایر اندام ها و بافت های بدن تأثیر می گذارند.
• اختلالات دستگاه درون ریز می توانند جدی و تهدیدکننده زندگی باشند.

سوالات احتمالی کنکور

• از هر یک از غدد درون ریز اصلی، یک سؤال در کنکور مطرح می شود.
• از اختلالات شایع دستگاه درون ریز، مانند دیابت، کم کاری تیروئید و پرکاری تیروئید، سؤالاتی در کنکور مطرح می شود.
• از مکانیسم اثر هورمون ها، مانند نحوه ارتباط آنها با گیرنده های سلولی، سؤالاتی در کنکور مطرح می شود.

راهکارهای مطالعه

• برای مطالعه هورمون ها و دستگاه درون ریز، باید به طور کامل با مفاهیم و تعاریف مرتبط آشنا شوید.
• برای درک بهتر عملکرد هورمون ها، باید مکانیسم اثر آنها را به خوبی یاد بگیرید.
• برای حل سؤالات کنکور، باید با انواع اختلالات دستگاه درون ریز و علائم آنها آشنا باشید.

منابع پیشنهادی

• کتاب زیست شناسی یازدهم رشته تجربی
• کتاب جامع کنکور زیست شناسی
• کتاب های کمک آموزشی کنکور زیست شناسی

چند مثال از سوالات کنکوری:

• کدام یک از موارد زیر یک هورمون استروئیدی است؟
  • انسولین
  • هورمون رشد
  • تیروکسین
  • تستوسترون

پاسخ: تستوسترون

• تولید بیش از حد هورمون تیروئید باعث کدام یک از موارد زیر می شود؟
  • کاهش متابولیسم
  • افزایش وزن
  • خستگی
  • کاهش ضربان قلب

پاسخ: افزایش متابولیسم، کاهش وزن، کاهش خستگی، افزایش ضربان قلب

• اختلالی که در آن تخمدان ها هورمون های مردانه بیش از حد تولید می کنند، کدام یک از موارد زیر است؟
  • سندرم تخمدان پلی کیستیک
  • دیابت
  • کم کاری تیروئید
  • پرکاری تیروئید

پاسخ: سندرم تخمدان پلی کیستیک